ایران و کشورهای 1+5 به توافقی تاریخی دست یافتند

تهران. چهارشنبه، 15 جولای 2015 میلادی برابر با 24 تیر 1394 هجری خورشیدی. ایرتاگ- خبرگزاری تلگراف ایران. به گزارش خبرنگار خبرگزاری، پس از 22 ماه مذاکرات فشرده ایران و کشورهای پنج به علاوه یک در وین به پایان رسید.
بنا بر این گزارش، این دور از مذاکرات هسته ای میان ایران و کشورهای پنج به علاوه یک از نوزده روز پیش در وین به منظور دستیابی به توافق جامع آغاز شد توافقی که پایه آن تفاهم نامه مقدماتی لوزان بود و بر اساس آن قرار بود که طرف های مذاکره کننده تا سی ام ژوئن به توافق جامع دست یابند اما با به سر آمدن این موعد همچنان اختلافات در برخی موارد از جمله رفع تحریم ها باقی بود تا اینکه پس از سه بار تمدید وقت مذاکره سرانجام طرف های مذاکره کننده دیروز پس از دوازده سال کشمکش با شناسایی حقوق هسته ای ایران به جمع بندی در مورد توافق نهایی با ایران دست یافتند.
سال 1386 موضوع برنامه هسته ای ایران از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تحت فشار برخی کشورهای غربی به شورای امنیت ارجاع داده شد امری که از نظر اکثر کارشناسان اقدامی کاملاً غیر قانونی بود، چرا که ایران متعهد به پیمان "ان پی تی" بوده و فعالیت‌هایش زیر نظر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام می‌شد و هرگز بازرسان آژانس و یا مدیر کل این آژانس گزارشی مبنی بر عدول ایران از قوانین آژانس و یا جلوگیری رسمی از حضور و بازدید بازرسان این آژانس ارائه نداده بودند.
ایران که همواره بر صلح آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای خود تاکید کرده است در مهر ماه  1382 به منظور همکاری با آژانس و اثبات حسن نیت خود در توافق با 3 کشور انگلیس، فرانسه و آلمان که آن زمان طرف غربی مذاکره کننده با ایران بودند، بر اساس توافقنامه‌های تهران، بروکسل و پاریس کلیه فعالیت‌ها و مطالعات مرتبط با دانش اتمی را به حالت تعلیق در آورد، به شرط این که موضوع هسته‌ای ایران در شورای امنیت دنبال نشود.
پس از آن هم این مسئله با فراز و نشیب هایی همراه بود تا اینکه همزمان با شروع کار دولت حسن روحانی و انتقال پرونده مذاکرات هسته ای از شورای عالی امنیت ملی به دستگاه دیپلماسی این کشور، تیم مذاکره کننده هسته ای به سرپرستی محمد جواد ظریف وزیر امور خارجه گام تازه ای را در جهت رسیدن به توافق هسته ای برداشتند؛ گامی که به تدوین برنامه مشترک اقدام در 24 نوامبر 2013 در ژنو منجر گردید.
تیم مذاکره کننده هسته ای ایران طی این مدت چندین نشست را با نمایندگان گروه 1+5 در وین برای دستیابی به راه‌حل جامع هسته‌ای برگزار کردند که در پنجمین دور این مذاکرات؛ نگارش متن پیش‌نویس توافقنامه جامع هسته‌ای آغاز شد.
در ششمین دور مذاکرات به دلیل اینکه بر سر موضوعات اصلی شامل غنی سازی، راکتور آب سنگین اراک، تحریم‌ها و بازه زمانی اجرای توافق اختلافاتی بین طرفین وجود داشت، توافق شد که این مذاکرات برای چهار ماه دیگر تمدید شود. به این ترتیب دوربعدی مذاکرات ایران و گروه 1+5 برای دستیابی به توافق در سپتامبر 2014 در نیویورک برگزار شد.
مذاکرات نیویورک که همزمان با شروع شصت و نهمین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل برگزارشد حدود 10 روز ادامه یافت و در فواصل آن دو نشست سه جانبه بین ظریف، کاترین اشتون مسوول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا و جان کری وزیر امور خارجه امریکا برگزار شد. مذاکرات نیویورک اما در نهایت به پیشرفت قابل ملاحظه‌ای در موضوعات مورد اختلاف منجر نشد.
با وجود این اختلافات؛ در پایان هفتمین دور مذاکرات ایران و گروه 1+5، توافق شد تا رایزنی‌ها ادامه یابد. به این ترتیب، دو هفته پس از این توافق، تیم مذاکره کننده ایران به منظور رایزنی‌های دو و سه جانبه با هیأت آمریکایی و کاترین اشتون مسئول پیشین سیاست خارجی اتحادیه اروپا راهی وین شد.
در نشست وین نیز مذاکرات بصورت دو و سه جانبه برگزار گردید. همچنین نشست سه جانبه سید عباس عراقچی و مجید تخت روانچی معاونان وزیر خارجه،‌ ویلیام برنز قائم مقام و وندی شرمن معاون وزیر خارجه آمریکا و هلگا اشمیت معاون کاترین اشتون برگزار و در نهایت بر اساس پیشنهاد ایران توافق شد هشتمین دور مذاکرات جامع هسته‌ای در 16اکتبر در وین برگزار شود.
با پایان یافتن دور هشتم مذاکرات هسته ای؛ نگاه ها بار دیگر به آینده این مذاکرات معطوف گردید و این سئوال مطرح شد که آیا ایران و 1+5  می توانند به اختلاف نظر ها در موضوع هسته ای پایان دهند و آیا تا موعد تمدید شده برای رسیدن به توافق نهایی یعنی 24 نوامبر می توان به توافقی جامع دست یافت.
چشم انداز مذاکرات هسته ای در نیویورک و وین با گام هایی رو به جلو همراه بود و طرفین راه حل های جدیدی را در این خصوص مطرح کردند، با این حال این نشست ها برغم حصول تفاهم اولیه به جمع بندی مشترک منتهی نشد.
بعد از گذشت یکسال از توافق ژنو و برگزاری 11 نشست مشترک و چندین نشست دو جانبه بین ایران و اعضای گروه 1+5 همچنان درباره اینکه آیا در مهلت 7 ماهه تمدید شده این مذاکرات به یک جمع بندی مشترک منجر خواهد شد یا نه؛ تردید ها و اما و اگرهایی بسیاری وجود داشت.
مذاکرات هشتم وین اما نتوانست تا پایان ضرب الاجل 24 نوامبر 2014؛ طرفین مذاکره را به یک اجماع اولیه برای توافق جامع هسته‌ای نزدیک کند؛ با این حال پیشرفت‌ های قابل توجهی به دست آمد. از اینرو نتیجه دور هشتم مذاکرات وین بیانیه ای بود که به امضای محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران و کاترین اشتون، هماهنگ کننده پیشین گروه 1+5 رسید.
بر اساس بیانیه وین مفاد برنامه اقدام مشترک (توافق ژنو) تا اول ژوئیه 2015 تمدید شد تا امکان ادامه مذاکرات فراهم شود. این بیانیه تصریح کرد دو طرف مذاکره کننده قصد دارند با استفاده از شتاب ایجاد شده، مذاکرات را در کوتاه ‌ترین زمان ممکن حداکثر طی چهار ماه نهایی کنند و در صورت ضرورت از زمان باقیمانده تا اول ژوئیه سال 2015 با هدف نهایی کردن هرگونه کار فنی و یا نگارشی احتمالی باقی مانده، استفاده کنند.
گذشت بیش از یکسال از مذاکرات هسته ای در چار چوب توافق 24 نوامبر 2014 ژنو، سرانجام توانست با وجود همه اختلافات؛ دیدگاه‌های دو طرف مذاکره را به هم نزدیک و طرف های مذاکره را برای رسیدن به توافق در زمان تعیین شده یعنی پایان ژوئن مصمم کند.
به این ترتیب و با گام های برداشته شده با ادامه مذاکرات فشرده درماه های اخیر؛ اختلافات به نحو محسوسی کاهش یافت و زمینه مناسبی برای رسیدن به تفاهم کلی و ارائه یک راه حل جامع فراهم شد. اما این تفاهم به آسانی بدست نیامد و چالش های سختی را پشت سر گذاشت.
یکی از چالش های پیش روی مذاکرات هسته ای، موضع آمریکا در مذاکرات هسته ای بود که همواره تلاش می کرد با اعمال فشار، حقوق هسته ای ایران را محدود سازد اما با وجود تشدید تحریم ها، ایران هرگز برسر «خطوط قرمز» خود مصالحه نکرد و همین ایستادگی بود که کاخ سفید را به تغییر موضع وادار کرد.
چالش تاثیرگذار دیگر بر روند مذاکرات نیز آشکار شدن شکاف ها و اختلاف نظرها بین شش کشور 1+5  بود که هر یک از اعضا در مذاکرات اهداف خود را پیگیری می کرد و همین مسئله به جلسات پی در پی داخلی میان اعضای پنج به علاوه یک شد و به همین منوال مسیر توافق ژنو آنگونه که آمریکا ترسیم کرده بود پیش نرفت و در لوزان سوئیس تفاهمی حاصل شد که سه نتیجه مهم و کلیدی به همراه داشت؛ نخست آنکه ایران حسن نیت خود را در ادامه تعامل تا حصول توافق نهایی و جامع؛ اثبات کرد و ادعاهای غرب مبنی بر اینکه ایران حاضر به مذاکره و تعامل برای توافق نیست را به چالش کشید. نتیجه دوم در بیانیه لوزان اجماعی است که بر سر برسمیت شناخته شدن حقوق هسته ای ایران در سطح بین المللی بدست آمد. نتیجه سوم نیز گام نهادن در مسیر اطمینان از صلح آمیز بودن فعالیت های هسته ای ایران و عدم انحراف آن به سمت تولید سلاح اتمی بود.  
درچارچوب تفاهم اولیه در لوزان قرار بر این شد که مذاکرات هسته ای تا سی ام ژوئن به توافق نهایی منجر شود. اما باقی ماندن اختلاف بر سر برخی موضوعات سبب شد تا مذاکرات برای سه بار وارد وقت اضافه شود و سرانجام طرف های مذاکره کننده دیروز 23 تیرماه 94 با جمع بندی توافق نهایی هسته ای موافقت کردند.
اکنون باید دید توافق به عمل آمده که هنوز جزئیات آن منتشر نشده است در پایتخت های ایران و امریکا با چه سرنوشتی روبرو خواهد شد چرا که بر اساس مصوبه کنگره امریکا این توافق باید بررسی شود.
در ایران هم این توافق باید بر اساس قانون الزام دولت به حفظ دستاوردها و حقوق هسته ای ملت ایران باید به مورد بررسی گذاشته شود. بر اساس این قانون که حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران آن را برای اجرا به وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی ابلاغ کرده است، هرگونه نتایج مذاکرات هسته‌ای با کشورهای 1+5 درصورتی معتبر است که الزامات مورد نظر مجلس شورای اسلامی در آن لحاظ شده باشد.